Awantura o Basię w reżyserii Marii Kaniewskiej to jeden z największych przebojów w historii polskiego kina i jeden z kamieni milowych rodzimej tradycji filmu familijnego oraz skierowanego do młodej widowni. Adaptacja popularnej przedwojennej powieści Kornela Makuszyńskiego przyniosła widzom opowieść pełną ciepła, humoru i optymizmu, a jednocześnie stała się przykładem tego, jak kino drugiej połowy lat 50. potrafi łączyć literacką tradycję z potrzebami współczesnego widza.
Fabuła filmu, wierna pierwowzorowi Makuszyńskiego, opowiada historię osieroconej dziewczynki Basi (Małgorzata Piekarska), która trafia pod opiekę dalekich krewnych i przypadkowych opiekunów. Jej dziecięca wrażliwość, szczerość i naturalny urok zmieniają życie dorosłych bohaterów – literata Stanisława Olszowskiego (Jerzy Duszyński), panny Stanisławy Olszowskiej (Ewa Krasnodębska), jej babci pani Tańskiej (Janina Macherska) oraz zauroczonej dziewczynką całej lokalnej społeczności. W losach Basi odbija się idea świata, w którym dobroć i niewinność dziecka mogą stać się siłą porządkującą i uzdrawiającą relacje międzyludzkie. Kaniewska potrafiła spojrzeć na materiał literacki oczami dziecka, unikając nachalnego dydaktyzmu. Adaptując Makuszyńskiego, stworzyła dzieło o uniwersalnym przesłaniu, które kolejne pokolenia widzów mogły odbierać jako źródło radości, wzruszenia i nadziei.
Zobacz więcej zdjęć na: FOTOTEKA
Awantura o Basię zrodziła się z nastrojów politycznej odwilży po 1956 roku, jednak odznaczała się lekkością i pogodnym tonem, przez co stanowiła kontrast wobec dominujących wcześniej narracji socrealistycznych i historyczno-egzystencjalnych dzieł polskiej szkoły filmowej. Ten film, umieszczony w kontekście polskiej kinematografii końca lat 50. XX wieku, reprezentuje zmianę tonu i tematyki po przemianach politycznych 1956 roku, która umożliwiła nie tylko uczciwsze opowiadanie o historii najnowszej, lecz także wzrost znaczenia kina popularnego, coraz częściej pojawiającego się na polskich ekranach. Dzieło Kaniewskiej wyróżnia się subtelnym humorem, wdziękiem i sprawnością narracyjną, które sprawiły, że Awantura o Basię stała się najpopularniejszym polskim filmem lat 50. I przyciągnęła do kin ponad 8 milionów widzów.
Co znamienne, powstał on w Zespole Filmowym Start, którego kierowniczką artystyczną była Wanda Jakubowska. Jako jedna z nielicznych reżyserek w powojennej kinematografii polskiej umożliwiła ona rozwój kariery swoich asystentek i współpracowniczek – w tym Anny Sokołowskiej i właśnie Marii Kaniewskiej. Za sprawą takich filmów, jak Król Maciuś I (1957, W. Jakubowska), Szatan z 7-ej klasy (1960, M. Kaniewska), Wielka, większa i największa (1962, A. Sokołowska) czy Awantura o Basię, stworzyły one wyrazisty nurt kina dla dzieci i młodzieży, kontynuowany później choćby przez Stanisława Jędrykę i Janusza Nasfetera. Zwłaszcza filmy Kaniewskiej pokazały, że adaptacja klasyki literatury młodzieżowej może być atrakcyjna i zrozumiała dla współczesnego widza, a jednocześnie zachowywać literacki urok.
Jej film przetrwał próbę czasu, pozostając w pamięci zbiorowej dzięki częstym emisjom telewizyjnym, a pośrednio także dzięki powtórnej adaptacji powieści przez Kazimierza Tarnasa w 1995 roku. Jego trwała popularność świadczy o tym, że kino familijne, pozornie lżejsze gatunkowo, może odgrywać ważną rolę w kształtowaniu wspólnej wyobraźni i kulturowej tożsamości. Awantura o Basię Marii Kaniewskiej jest nie tylko udaną adaptacją klasycznej literatury, lecz także jednym z filarów polskiej tradycji filmów dla dzieci i młodzieży – tradycji, która stanowi istotny element dziedzictwa polskiego kina, a współcześnie także jeden z ekonomicznych fundamentów polskiej kinematografii, przyciągający do kin więcej widzów niż jakikolwiek inny typ produkcji.
Oprac. Miłosz Stelmach
Plakat do filmu „Awantura o Basię” / Autor: Maria Heidrich / Źródło: Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny
Zobacz więcej plakatów na GAPLA
