Concorde Wilhelma Sasnala należy do przykładów wykorzystania taśmy filmowej jako medium refleksji nad technologią i przemijaniem. Powstały w pierwszej dekadzie XXI wieku, łączy dwa zjawiska, które – choć odległe – funkcjonują w wyobraźni kulturowej jako emblematy nowoczesności i luksusu: naddźwiękowy samolot Concorde oraz taśmę Kodachrome. Oba te wynalazki zakończyły swój żywot niemal w tym samym czasie: Concorde odbył ostatni lot pasażerski w 2003 roku, a produkcję Kodachrome przerwano w 2009 roku. Sasnal traktuje je nie tyle jako narzędzia techniczne, ile jako nośniki zbiorowych fantazji.
Kluczowym aspektem Concorde jest materialność taśmy filmowej. Sasnal kręci na taśmie Kodachrome Super-8 o specyficznym nasyceniu barw, która z jednej strony przywołuje historię amatorskiego filmu rodzinnego, a z drugiej otwiera przestrzeń dla refleksji nad tym, jak technologia determinuje nasze sposoby widzenia. Kodachrome nie jest przezroczystym nośnikiem, jego materialna struktura narzuca obrazowi nadmiar nasycenia koloru, przywołując łatwe tropy i skojarzenia.
W instalacji Concorde Wilhelm Sasnal wykorzystał projektor, w którym taśma przesuwała się po papierze ściernym, co sprawiało, że każda projekcja przyczyniała się do stopniowej autodestrukcji obrazu. Z każdym pokazem taśma traciła kolejne warstwy, a widok z okna ikonicznego naddźwiękowego samolotu coraz bardziej zanikał. Ten mechanizm nie tylko eksponował materialną kruchość medium filmowego, lecz także symbolicznie odzwierciedlał los Concorde’a.
Motyw stopniowej degradacji obrazu w Concorde przywołuje praktyki Juliana Antonisza, czego nie ukrywa sam Sasnal (Sasnal. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2007). Antonisz eksperymentował zarówno z ręcznym ingerowaniem w powierzchnię taśmy filmowej (pozbawionej emulsji), rysowaniem, malowaniem, drapaniem, jak i z mechanizmami, które same wprowadzały w taśmę element destrukcji. W jego filmach non-camerowych obraz powstawał bezpośrednio na taśmie, a przypadkowe zarysowania, zadrapania i nierówności stawały się równoprawnymi elementami wizualnymi. W podobnym duchu Sasnal traktuje taśmę Kodachrome jako pole procesualności. Jej uszkadzanie nie jest błędem technicznym, lecz gestem, który wydobywa prawdę medium. Obaj artyści, choć z innych pozycji, ukazują film jako ciało podatne na rany, zapisujące w sobie własne zużycie i śmiertelność.
Sasnal konfrontuje nas także z pamięcią wpisaną w taśmę. Kodachrome o wyjątkowo nasyconych barwach była nośnikiem rodzinnych wspomnień, amatorskich filmów i działań artystycznych. Paul Simon w słynnej piosence śpiewał: „So mama, don't take my Kodachrome away”, czyniąc z taśmy symbol utrwalonych w wyobraźni barw młodości. W filmie Sasnala taśma jawi się jako miejsce zbiorowych fantazji, podobnie jak Concorde, który przez lata był uosobieniem marzeń o szybkości i luksusie.
To właśnie materialność taśmy sprawia, że Concorde nie jest jedynie filmem o historii techniki, lecz refleksją nad statusem samego obrazu filmowego. Sasnal pokazuje, że medium nigdy nie jest przezroczyste, rodzaj emulsji, a nawet sposób projekcji mają bezpośredni wpływ na odbiór dzieła. W epoce cyfrowej ta materialność nabiera szczególnego znaczenia, przypomina o cielesności kina, o tym, że obraz filmowy jest wytworem chemii, światła i mechaniki, a nie tylko zapisem danych.
Znaczenie filmu Sasnala wynika więc z kilku czynników. Po pierwsze, jest to świadectwo końca epoki, momentu, w którym ikony nowoczesności (samolot i taśma) przestały odgrywać swoją rolę. Po drugie, film unaocznia, jak medium samo w sobie wytwarza sens, a nie tylko go przenosi. Po trzecie, Concorde to swoisty manifest w obronie materialności obrazu filmowego, przypomnienie, że kino żyje dzięki kruchym nośnikom, które starzeją się, niszczeją, ale właśnie w tym procesie ujawniają swą wyjątkowość.
Oprac. Monika Supruniuk
