Zrealizowany z bezprecedensowym rozmachem Potop Jerzego Hoffmana stanowi jedno z najważniejszych osiągnięć polskiego kina popularnego. Adaptacja drugiej części trylogii Henryka Sienkiewicza, przygotowywana przez ponad pięć lat i kręcona przez 535 dni, angażowała setki aktorów, tysiące statystów i budżet sięgający stu milionów starych złotych.
Hoffman i jego zespół stworzyli dzieło w pełni zasługujące na miano superprodukcji. Dziesiątki tysięcy kostiumów i rekwizytów, monumentalne sceny batalistyczne, wirtuozerskie choreografie pojedynków złożyły się na widowisko, które nie ustępowało największym produkcjom światowego kina. Obrazy uchwycone przez Jerzego Wójcika – jednego z najwybitniejszych autorów zdjęć w polskim kinie powojennym – zdominowały ekrany krajowych kin: Potop obejrzało ponad 27 milionów widzów, co uczyniło go jednym z największych sukcesów frekwencyjnych w historii polskiej kinematografii. Film triumfował zarówno w kraju, jak i za granicą. Na pierwszym Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni zdobył trzy nagrody, w tym za najlepszy film, a następnie został nominowany do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego.
Zobacz więcej zdjęć na: FOTOTEKA
Potop ukazuje losy chorążego orszańskiego Andrzeja Kmicica, który z porywczego awanturnika, uwikłanego w polityczne intrygi Radziwiłłów i oskarżonego o zdradę ojczyzny, przeistacza się w bohatera narodowego. W miarę rozwoju wydarzeń, na tle potopu szwedzkiego, Kmicic przechodzi duchową przemianę – z niepokornego watażki staje się wzorem honoru i patriotyzmu.
W rolę Kmicica – jednego z najbardziej rozpoznawalnych bohaterów polskiej literatury – wcielił się Daniel Olbrychski, który na zawsze stopił się z tą postacią. Z początku decyzja o jego obsadzeniu budziła kontrowersje: sprzeciw opinii publicznej, która pamiętała go jeszcze jako łotra Azję z Pana Wołodyjowskiego (1969, J. Hoffman), był tak silny, że aktor rozważał rezygnację z roli. Do jej przyjęcia miał go ostatecznie przekonać Kirk Douglas.
Kmicic w interpretacji Olbrychskiego to postać nieokiełznanie żywiołowa, ciało dosłownie targane impulsami i niemal komiksowo gwałtowne w swych zamaszystych, nagłych ruchach. Olbrychski popisowo balansuje na granicy przesady, nigdy jednak nie popada w karykaturę, która spłaszczyłaby emocjonalny zakres jego ekspresji. Udaje mu się utrzymać wiarygodność postaci i jej przemiany. Efektem jest jedna z najbardziej ikonicznych kreacji w historii polskiego kina. Zbigniew Klaczyński w „Trybunie Ludu” tak podsumował triumf aktora: „Nie ma przecież Potopu bez Kmicica [...]. Teraz zaś po sukcesie tej roli nie będzie Kmicica bez Olbrychskiego”.
Wiele można pisać o brawurowych kreacjach aktorów partnerujących Olbrychskiemu – o Tadeuszu Łomnickim powracającym w roli pana Wołodyjowskiego, Kazimierzu Wichniarzu grającym Zagłobę i kradnącym show Franciszku Pieczce w roli Kiemlicza. Należy również wspomnieć o głównej (w pewnym sensie jedynej) postaci kobiecej, czyli Oleńce w interpretacji Małgorzaty Braunek. W czasie premiery rolę Braunek przyjęto dość ozięble. Czy to jednak nie jej ascetyczne wycofanie najlepiej sprawdza się jako kontrapunkt dla Kmicicowskiej buńczuczności? Obsada skompletowana przez Hoffmana to nie tylko zbiór fenomenalnych indywidualnych występów, ale przede wszystkim przemyślana całość, w której poszczególne kreacje wzajemnie się równoważą i uzupełniają.
W perspektywie półwiecza Potop pozostaje nie tylko świadectwem produkcyjnej brawury i technicznej doskonałości. To także jeden z najbardziej ikonicznych mitów narodowych w historii polskiego kina, a przede wszystkim bez reszty porywające kino przygodowe. O ile jego wzorce heroizmu, odwagi i polskości uległy mniejszej lub większej dezaktualizacji, o tyle przyjemność ze śledzenia Kmicicowych zmagań pozostaje żywa przy każdym spotkaniu z tym ogromnym osiągnięciem.
Oprac. Stefan Głowacki
Plakat do filmu Potop / Autor: Eryk Lipiński / Źródło: Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny
Zobacz więcej plakatów na GAPLA
__________________________
Film dostępny w wersji Potop Redivivus na:
