Film Władysława Pasikowskiego Psy, który wszedł na ekrany w 1992 roku, był wstrząsem dla potransformacyjnej kinematografii. Jego sukces frekwencyjny – 400 000 widzów – okazał się ewenementem w roku, który przeszedł do historii jako jeden z najgorszych pod względem widowni. Psy sprostały wymogom wolnego rynku: to już nie konfrontacja z cenzorem, lecz konkurencja o widza i wynik kasowy decydowały o losie produkcji. Brutalne, zuchwałe, wulgarne, a zarazem niezwykle sprawne formalnie – swobodnie korzystające ze schematów i estetyki amerykańskiego kina gangsterskiego – uchodziły za skandal i objawienie jednocześnie.
Fabuła filmu rozgrywa się w pierwszych miesiącach po transformacji ustrojowej. W jednej z pierwszych scen byli funkcjonariusze służb bezpieczeństwa palą teczki, tuszując inkryminujące dowody. Franz Maurer (Bogusław Linda), dawny porucznik SB, trafia do nowo tworzonej policji. Jego kolega po fachu Olo (Marek Kondrat) zostaje kozłem ofiarnym – odrzucony w procesie weryfikacji szuka dla siebie miejsca po drugiej stronie prawa. Dołącza do grupy przestępczej tworzonej przez byłych funkcjonariuszy rozwiązanych służb, którzy doświadczenie i kontakty wykorzystują teraz w świecie zorganizowanej przestępczości. Wpisując konflikt między dawnymi towarzyszami w proces kształtowania się nowego porządku, w którym wartości takie jak prawda, lojalność i sprawiedliwość zostają upłynnione, Pasikowski komplikuje tradycyjne gatunkowe podziały, ustalając dla swoich bohaterów wspólny mianownik – w nowej rzeczywistości każdy w jakimś sensie czuje się zdradzony.
Zobacz więcej zdjęć na: FOTOTEKA
Odnosząc się do filmowej tradycji, krytyka nazwała Psy „kinem niemoralnego niepokoju” – kontynuacją dominujących tematów głównego nurtu kina późnego PRL-u (krytyka środowisk władzy, erozja więzi społecznych, system łamiący kręgosłupy moralne), ale jednocześnie zarzuceniem jego realizmu na rzecz brutalnego, pozornie prymitywnego spektaklu. I o ile wcześniejsze pokolenie filmowców starało się odnaleźć grunt, na którym jednostka może skonfrontować się z systemem, o tyle Pasikowski opowiada o trawestacji tych świętości – z mitem „Solidarności” na czele. Pijani funkcjonariusze wynoszący nieprzytomnego kolegę z Balladą o Janku Wiśniewskim na ustach okazali się najbardziej newralgicznym punktem. Dla jednych była to tania eksploatacja, dla innych – gorzki komentarz i wyraz rozczarowania wolną Polską.
Film Pasikowskiego zarówno przedstawia przemiany po 1989 roku, jak i rejestruje je w procesie. Odnosi się to także do polskiej kinematografii, która dostosowywała się do zasad wolnego rynku oraz szukała własnej tożsamości pośród nowych obrazów dostarczanych przez wcześniej niedostępną sieć globalnej dystrybucji. Psy to unikalny produkt tych wpływów – „Polski Amerykan”, jak określano go w recenzjach, uosobiony przez swego protagonistę: żującego gumę, pachnącego zagranicznymi papierosami, odzianego w skórę rodem z Top Guna (1986, T. Scott). Sam Linda, aktor odkryty przez kino moralnego niepokoju, w Psach radykalnie przekuwa swój wizerunek na postać czułego brutala, stając się ikoną nowego, potransformacyjnego kina i jednym z jego najbardziej kasowych aktorów. Wypowiadane z charakterystyczną manierą one-linery Franza Maurera na stałe zadomowiły się w języku potocznym, czyniąc z Psów trwały punkt odniesienia w zbiorowej wyobraźni zarówno lat 90., jak i dzisiejszej.
Oprac. Stefan Głowacki
Plakat do filmu Psy / Autor: Adam Ryszewski / Źródło: Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny
Zobacz więcej plakatów na GAPLA
