Rok 2025 to Rok Wojciecha Jerzego Hasa (1925–2000), jednego z najwybitniejszych i najoryginalniejszych polskich reżyserów, filmowego wizjonera i artystycznego outsidera idącego konsekwentnie własną drogą, pod prąd obowiązujących tendencji, twórcy „Rękopisu znalezionego w Saragossie” i „Sanatorium pod Klepsydrą” – arcydzieł światowego kina. Przypadająca 1 kwietnia 100. rocznica jego urodzin to okazja do całorocznego świętowania, celebrowania jego twórczości i odkrywania jej na nowo: w kinie Iluzjon już 12 lutego rusza wyjątkowa, jubileuszowa retrospektywa „Has. Kroniki wyobraźni”. W kolejne środowe wieczory – aż do 14 maja – pokażemy wszystkie pełnometrażowe fabuły reżysera oraz większość krótkich metraży. A do tego – i to prawdziwa kinofilska gratka – oryginalne zwiastuny dziewięciu jego filmów. Seanse poprzedzone będą filmoznawczymi prelekcjami.

Retrospektywa jest chronologiczna: otworzy ją, inspirowana francuskim czarnym realizmem poetyckim i niemieckim ekspresjonizmem, debiutancka „Pętla” (1957) według opowiadania Marka Hłaski, z wielką kreacją Gustawa Holoubka, odtąd ulubionym aktorskim medium Hasa.

Po pierwszej autorskiej adaptacji Hasa w przeglądzie zobaczymy kolejne: oparte na prozie Stanisława Dygata „Pożegnania” (1958), „Wspólny pokój” (1959) według powieści Zbigniewa Uniłowskiego i „Jak być kochaną” (1962) na podstawie słynnego opowiadania Kazimierza Brandysa – wykorzystujące konwencje melodramatu (ale też niepozbawione ironii i absurdu) filmy psychologiczne z charakterystycznymi dla twórczości reżysera bohaterem outsiderem, eksponowaną scenografią („rupieciarnia Hasa”), pesymistyczną wizją świata, fatalizmem ludzkiego losu, niszczycielską siłą czasu czy motywem życia jako teatru.

Obok tych głośnych, docenionych tytułów pierwszego okresu – te mniej znane i teraz dopiero odkrywane: inspirowane nowelą Jadwigi Żylińskiej „Rozstanie” (1960) i „Złoto” (1961) według scenariusza prozaika Bohdana Czeszki, dwa na pozór tylko współczesne filmy Hasa, a także „Szyfry” (1966), nawiązująca do kina szkoły polskiej adaptacja opowiadania Andrzeja Kijowskiego.

W jubileuszowej retrospektywie nie mogło zabraknąć najwybitniejszych dzieł reżysera: „Rękopisu znalezionego w Saragossie” (1964) i „Sanatorium pod Klepsydrą” (1973), genialnych ekranizacji utworów uchodzących za nieprzekładalne: szkatułkowej powieści Jana Potockiego i poetyckiej prozy Brunona Schulza, tworzących razem z „Lalką” (1968) – autorską, daleką od szkolnych interpretacji adaptacją arcydzieła Bolesława Prusa – tzw. trylogię oniryczną.

Ostatnie cztery seanse przeglądu to filmy tzw. późnego Hasa, począwszy od powstałej po niemal dziesięcioletnim artystycznym milczeniu „Nieciekawej historii” (1982), na podstawie noweli Antoniego Czechowa i z kolejną wielką kreacją Gustawa Holoubka. Potem pokażemy „Pismaka” (1984) wg powieści Władysława Terleckiego i „Osobisty pamiętnik grzesznika przez niego samego spisany” (1985), adaptację romantycznego tekstu Jamesa Hogga. Retrospektywę zamkniemy inspirowaną prozą Frederica Tristana „Niezwykłą podróżą Baltazara Kobera” (1988), filmem, który ze swoją zamierzoną teatralnością, filozoficzną tematyką czy motywem sobowtóra stanowi rodzaj summy, artystycznego podsumowania ostatniego okresu twórczości Wojciecha Jerzego Hasa.

Krótkie metraże reżysera, pełniące w przeglądzie rolę dodatków filmowych wyświetlanych przed fabułami, pozwolą zobaczyć, jak doskonalił się warsztat i kształtował – mimo ideologicznych ograniczeń – styl twórcy. Pokażemy debiuty Hasa: zrealizowaną w duecie ze Stanisławem Różewiczem dokumentalną „Ulicę Brzozową” (1947) i fabularną „Harmonię” (1947). A także późniejsze filmy: powstały dla Polskiej Kroniki Filmowej „Parowóz PT 47” (1949), produkcyjniak „Pierwszy plon” (1950), instruktażową (z elementami animacji) „Scentralizowaną kontrolę przebiegu produkcji” (1951). Z drugiej zaś strony zapowiadające dojrzałą twórczość impresyjne (i posłane na półkę) „Moje miasto” (1950) i oskarżony o formalizm „Karmik Jankowy” (1952), zrealizowany z operatorem Mieczysławem Jahodą, który stanie się jednym z najważniejszych współpracowników Hasa. Zestaw uzupełniają „Zielarze z kamiennej doliny” (1952), reportaż „Harcerze na zlocie” (1952) i zamykający ten czas zawodowego terminowania Hasa „Nasz zespół” (1955).

Współorganizatorem jubileuszowej retrospektywy „Has. Kroniki wyobraźni” jest Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych, a jej partnerem Stowarzyszenie Kin Studyjnych.