„Barwy granatu”, reż. Siergiej Paradżanow, 79 min, 1969, ZSRR

Od dzieciństwa, przez młodość, dojrzałość po starość i śmierć, od domu rodzinnego przez dwór cara po klasztor. Zamiłowanie do ksiąg i nauki, nieszczęśliwa miłość do córki władcy, która kończy się zamianą jasnego stroju poety na czarny mnisi habit – seria poetyckich obrazów ilustrujących kolejne etapy życia bohatera układa się w symboliczną biografię artysty. Jej inspiracją było życie XVIII-wiecznego, ormiańskiego poety, Harutiuna Sajadiana, znanego jako Sajat-Nowa, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli poezji aszuchów, czyli wędrownych trubadurów, mistrza liryki miłosnej. Wyrafinowana wizualnie, posługująca się symbolami i alegoriami opowieść o artyście i kulturze, duchowej i materialnej, która go ukształtowała, zrywająca z tradycyjną, filmową narracją i wykraczająca dalece poza konwencje ekranowej biografistyki. Drugie – po „Cieniach zapomnianych przodków” (1964) – i radykalnie inne arcydzieło Paradżanowa.

Zrealizowany w Erewaniu, jeden z najoryginalniejszych filmów w historii kina. Ekranowy fresk, dzieło sztuki, które padło ofiarą złej historii: 2. połowa lat 60. to w kinie radzieckim definitywny koniec odwilży i ponowne zaciskanie cenzorskiej pętli. Scenariusz Paradżanowa zaakceptowano, ale gotowemu już filmowi zarzucono „zbytnią hieroglificzność” i poddano przeróbkom: reżyser Siergiej Jutkiewicz go skrócił i przemontował. Okaleczony, pozbawiony pierwotnego tytułu (Sajat Nova), pokazywany był krótko i w wąskiej dystrybucji. Nie stracił jednak swej wizualnej specyfiki, malarskiej wyjątkowości, choć walkę o niego Paradżanow przypłacił zdrowiem. Była to zresztą zapowiedź dalszej gehenny: kolejne scenariusze, m.in. adaptacje utworów Lermontowa i Puszkina, będą odrzucane, a kulminacją represji jego aresztowanie w grudniu ’73 i wyrok 5 lat w kolonii karnej. Dzięki staraniom zagranicznych intelektualistów wyjdzie rok wcześniej, ale kolejny film – „Legendę o Twierdzy Suramskiej” (1984) – nakręci po 15-letnim artystycznym milczeniu.

opracowanie: Katarzyna Wajda

Partnerzy pokazu

Komisarz ds. Diaspory Armenii w Polsce – partner pokazu

Fundacja Polsko-Ormiańska – pokaz jest sfinansowany przez fundację