Trudno byłoby wskazać reżysera komediowego, który z większą przenikliwością badał polską mentalność niż Stanisław Bareja (1929-1987). Choć ukute przez Kazimierza Kutza pojęcie „bareizmu” bardzo długo było określeniem mało wyszukanego kina komercyjnego, to jednak twórca „Poszukiwanego, poszukiwanej” znacznie lepiej zniósł próbę czasu niż wielu jego kolegów realizujących poważne kino artystyczne. Bareja, który zaczynał od eskapistycznych filmów rozrywkowych, stał się w połowie lat 70. najwspanialszym satyrykiem polskiego kina, ośmieszającym rozmaite absurdy Polski Ludowej. Cytaty z jego filmów – o misiu, któremu odlepiło się oczko, parówkowych skrytożercach, czy matce siedzącej z tyłu – na stałe zadomowiły się w języku potocznym. Rzadko zauważa się przy tym, że kino Barei – niesłusznie krytykowane czasem za bylejakość – to nie tylko znakomite dialogi, ale też doskonale przemyślana forma, której „siermiężność” znakomicie współgra z treścią filmów. Szczegóły scenograficzne (sztućce przymocowane łańcuchami do stolików w restauracji, zegary bez wskazówek), montaż kojarzący ludzi w kolejce przed sklepem z uczestnikami „Bitwy pod Grunwaldem” Matejki, czy gra z konwencją kryminału w „Brunecie wieczorową porą”, są przykładem ogromnej inwencji polskiego twórcy.
W wakacje zapraszamy Państwa na szczególny przegląd, w ramach którego przypomnimy najciekawsze – naszym zdaniem – filmy Stanisława Barei. Od „Dotknięcia nocy” (1962), mało znanego, a bardzo ciekawego kryminału, aż po dzieła z żelaznego kanonu twórcy: „Poszukiwanego, poszukiwaną” (1972), „Nie ma róży bez ognia” (1974), „Bruneta wieczorową porą” (1976), „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz” (1978) i „Misia” (1980). Organizując przegląd, chcielibyśmy zadać pytanie o aktualność kina Barei. Czy komedie polskiego twórcy, przedstawiające surrealistyczną rzeczywistość PRL-u, mogą śmieszyć młodych ludzi, którzy okres poprzedniego ustroju znają co najwyżej z opowieści.
A może jednak, jak głosi porzekadło, Bareja pozostaje wiecznie żywy, a opis pewnych mechanizmów – takich jak oportunizm, konformizm („łubu dubu, niech nam żyje prezes naszego klubu”), hipokryzja czy cwaniactwo – świetnie charakteryzuje również naszą współczesną rzeczywistość? To pytanie pozostawiamy otwarte.
Ponieważ kino Barei uważamy za „szczególne dobro narodu”, zachęcamy do udziału w projekcjach również widzów zagranicznych – trzy filmy („Poszukiwany, poszukiwana”, „Nie ma róży bez ognia”, „Miś”) zostaną wyświetlone z angielskimi napisami. Będzie to świetna okazja do sprawdzenia, czy wyrastający tak mocno z polskich realiów Bareja może śmieszyć również odbiorców spoza Polski. Zapraszamy!
Robert Birkholc
