Przez kilka ostatnich miesięcy mieliśmy okazję poznawać obrazy kinematografii poruszające wątki sprzężenia rozwoju technologicznego ze zmianami kulturowymi. Seanse wieńczyły dyskusje pod patronatem prof. Andrzeja Zybertowicza, z udziałem gości takich jak Jacek Dukaj, prof. Paul Levinson, dr Grzegorz Lewicki, Edwin Bendyk czy Bronisław Wildstein.
W ramach pierwszego spotkania analizowano proces odchodzeniu od paradygmatu skryptualnego do ery post-piśmiennej, opartej w znacznym stopniu na percepcji pikturalnej i bezpośrednim transferze przeżyć. Uczestnicy spotkania, wspólnie z Jackiem Dukajem omówili też ograniczenia przekazu audiowizualnego, który w dużej mierze opiera się na odbiorze zmysłowym. Z kolei przy okazji projekcji Sieci Sidney’a Lumeta z 1976 roku poruszono wątki związane z szeroko pojętymi patologiami komunikacji masowej w demokratycznym społeczeństwie. Przeciążenie informacyjne na nieznaną wcześniej skalę prowadzi stopniowo do masowej niezdolności rozumienia otaczającego nas świata – podkreślał prof. Andrzej Zybertowicz. Po wyświetleniu kultowej Odysei kosmicznej Kubricka zaproszeni goście dyskutowali na temat koncepcji „poziomów złożoności” osiąganych przez cywilizację, źródeł energii i dylematów globalizacyjnych. Grawitacja w reżyserii Alfonsa Cuaróna, którą obejrzeć można było w Iluzjonie miesiąc temu stała się przyczynkiem do debaty nad kwestionowanym współcześnie rozumieniem natury człowieka. Symboliczne uwolnienie od tytułowej grawitacji okazało się przekleństwem, a materialnie rozumiany ciężar odnosił nas jednocześnie do wagi rzeczy w sensie metafizycznym.
Kto nam opowiada świat
Ostatnie wydarzenie z serii odbyło się z udziałem dr hab. Marcina Napiórkowskiego – polskiego semiotyka kultury, publicysty, wykładowcy Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, który w swojej pracy badawczej zajmuje się mitologią współczesną, pamięcią zbiorową i kulturą popularną oraz dr Grzegorza Lewickiego – eksperta ds. nowych technologii, filozofa i publicysty związanego z Akademią Sztuki Wojennej oraz Polskim Instytutem Ekonomicznym.
Punktem wyjścia do debaty pod tytułem Niewidzialny narrator. Kto nam opowiada świat? okazał się Prestiż Christophera Nolana osadzony w Londynie przełomu XIX i XX wieku. Film ukazuje historię dwójki młodych iluzjonistów, których relacja przeradza się z początkowej przyjaźni w skrajną wrogość sprawiającą, że młodzieńcy rywalizują ostatecznie ze sobą bez żadnych skrupułów. Konstrukcja scenariusza sprawia, że przed widzem otwierają się coraz głębsze warstwy rzeczywistości, a w ich wnętrzu badane przez reżysera granice wiary, zaufania i ludzkich możliwości.
Podczas dyskusji po seansie zaproszeni goście wraz z publicznością rozmawiali na temat wpływu postępu technologicznego, cyfryzacji i digitalizacji codzienności na struktury społeczne, procesy demokratyzacji, a także życie publiczne. Zastanawiano się, na ile możliwe jest zmniejszenie polaryzacji, będącej palącym problemem współczesności. Przytoczone zostały badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych, zgodnie z którymi, zanim zadawano ludziom bardziej szczegółowe pytania, odpowiadali bardzo konkretnie i zdecydowanie. Kiedy jednak dopytano, czy na pewno są świadomi, jaką treść niesie dane zagadnienie, ich odpowiedzi stawały się ostrożniejsze i bardziej wyważone.
Współczynnik hipopotama, czyli czego należy się bać
Prof. Marcin Napiórkowski i dr Grzegorz Lewicki poruszyli też temat strachu w kontekście sztucznej inteligencji. Aby zobrazować mechanizmy rządzące zjawiskiem posłużyli się tzw. „współczynnikiem hipopotama”. Zgodnie z tą metaforą, człowiek może realnie bać się ograniczonej liczby zjawisk – dlatego należy odróżniać to, co stanowi rzeczywiste zagrożenie, od tego co jest tylko pozornie niepokojące.
W dalszej części spotkania zatrzymano się na problemie nierówności społecznych. Dyskusja pokazała, że na tego typu globalne problemy, nawet z przyczyn czysto ekonomicznych, lekarstwem jest przeciwieństwo egoizmu. Po przekroczeniu pewnej granicy, utrzymanie różnic jest o wiele droższe niż podzielenie się wpływem. Pokazało to dobrze zagadnienie szczepionek podczas pandemii – podzielenie się nimi prowadziło do wyrównania poziomu bezpieczeństwa.
Co nas napędza
Kolejnym punktem dyskusji były zagadnienia związane z ekologią. Rozmówcy odwołali się do obrazu drzewa, które tym sprawniej rośnie, im lepiej jest zakorzenione. Analogicznie spojrzeć możemy na społeczeństwa i ich kulturę. Zwrócono uwagę na konserwatywny wymiar walki o środowisko naturalne, odwołując się przy tym do nauczania papieża Franciszka.
W podsumowaniu podkreślono, że punktem wyjścia dla pozytywnych zmian w omawianych kwestiach musi być sfera publiczna i są rzeczy, o które społeczeństwo musi zadbać wspólnie, mimo różnic. Tymczasem, często nasza rzeczywistość stanowi odzwierciedlenie filmu Prestiż – napędza nas nienawiść i wrogość do drugiego, zapominamy o celu i prawdziwych wartościach.
