W środę 8 lutego w kinie Iluzjon zainaugurowany został nowy cykl Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego „Koniec / Początek. Świat wielkiej zmiany”.
Podczas pierwszego spotkania wyświetlono film François Truffaut „Fahrenheit 451”, ekranizację poetyckiej prozy Raya Bradbury’ego, ukazującą dystopijny obraz zmechanizowanej i zdehumanizowanej rzeczywistości.
Dyskusja po filmie
Po projekcji odbyła się dyskusja, w której udział wzięli pisarz Jacek Dukaj oraz prof. Andrzej Zybertowicz. Rozmowę poprowadził dr Mateusz Werner. Tematem przewodnim rozważań były przemiany kulturowe, z jakimi mamy obecnie do czynienia w wyniku dynamicznego rozwoju technologii. Punkt wyjścia stanowiła nowa książka Jacka Dukaja Po piśmie, opisująca przełomowy moment w odchodzeniu od paradygmatu piśmiennego do ery post-piśmiennej, opartej w znacznym stopniu na percepcji pikturalnej i bezpośrednim transferze przeżyć.
Autor zwrócił uwagę na podział, który prawdopodobnie powstanie w społeczeństwie jako efekt cyfrowej rewolucji. Zaznaczył bowiem, że zawsze potrzebna będzie grupa osób zdolnych do posługiwania się piśmiennym kodem symbolicznym w dziedzinach takich jak na przykład prawo. Wyselekcjonowanie kręgów specjalistów rodzi szereg pytań o rolę tych elit względem reszty cywilizacji. „Czy ich zadaniem jest rządzenie, czy raczej służba?” – pytał. Zdaniem Dukaja, to Fryderyk Nietzsche i Fiodor Dostojewski jako jedyni trafnie diagnozowali i prognozowali losy cywilizacji. „My jednak, pomimo dostępu do tych treści, nie zrobiliśmy nic by zgubnym zmianom zapobiec” – podsumował.
O swojej książce mówił z kolei następująco: „Usiłowałem opowiedzieć w sposób literacki to, co w żadnej mierze literackie nie jest”. Zdaniem autora, dopiero w naszej epoce można mówić o prawdziwym epifenomenalizmie. „Żyjemy w czasach, kiedy to technika posługuje się człowiekiem” – konkludował.
Wpływ kultury obrazkowej na demokrację
W dalszej części dyskusji poruszone zostały zagadnienia związane z wpływem owych transformacji cywilizacyjnych na system demokratyczny. Zauważono, że era post-piśmienna buduje zupełnie nową narrację, narażając emocje w sferze publicznej na coraz głębsze procesy manipulacyjne. Pismo stanowiło dotychczas pewien „twardy rdzeń”, gwarantowało obiektywne zakotwiczenie w rzeczywistości. Obecnie, w obliczu przeważania treści audiowizualnych, dochodzi do swoistego zachwiania równowagi, pojawia się wiele niewiadomych – chociażby pytanie, na ile zdecentralizowane są źródła konsumowanych przez nas treści. „Nawet osoby wychowane w kulturze pisma podatne są na audiowizualną manipulację” – mówił Jacek Dukaj. Autor Po piśmie wróży w związku z tym rychły upadek systemu opartego na micie suwerennego, demokratycznego wyborcy.
Prof. Andrzej Zybertowicz zwrócił z kolei uwagę na istotną kwestię kumulacji zasobów, niewystępującej dotychczas w dziejach na podobną skalę. Współcześnie nierzadko zarówno bogactwo, wiedza, władza jak i narzędzia wpływu usytuowane są w jednym ośrodku. Mamy tu więc do czynienia z kolejną odsłoną analizowanych niebezpieczeństw związanych z zatapianiem się w epoce post-piśmiennej.
Jak zobaczyć miłość czy grawitację, czyli o ograniczeniach przekazu obrazkowego
Druga część spotkania stanowiła okazję do zadawania pytań przez publiczność. Pojawiły się między innymi refleksje na temat możliwości stworzenia zupełnie nowej formy pisma. Zwrócono również uwagę na paradoksalność zaistniałej sytuacji – technologia zbudowana przez generację „ludzi symbolu” właściwie nie potrzebuje już swoich twórców.
W podsumowaniu Jacek Dukaj podkreślił, że przekaz audiowizualny ma swoje ograniczenia. Za jego sprawą dociera do nas to, co jest dostępne za pomocą zmysłów. Nie da się jednak zobaczyć demokracji, grawitacji ani miłości. Pisarz nawiązał do pojęcia „zombizacji kultury” i eseju Rorty’ego na temat powieści XIX-wiecznych, kształtujących nasze obrazy duchowe. „Aby konceptualizować uczucia potrzebujemy narzędzi z literatury, kultury pisma” – zakończył Dukaj.
W przyszłym miesiącu odbędzie się kolejne spotkanie z cyklu „Koniec / Początek. Świat wielkiej zmiany”. Szczegóły będą dostępne już niebawem na naszej stronie internetowej i w mediach społecznościowych. Zapraszamy!
