Pomysł na film o Korczaku kiełkował w Polsce już od zakończenia II wojny światowej. Tragiczne losy Starego Doktora i jego wychowanków zamordowanych w Treblince domagały się upamiętnienia. Pierwsze prace i pomysły zapoczątkował Ludwik Starski we współpracy z Aleksandrem Fordem. Z wielu przyczyn, także politycznych, przez cały okres PRL ostatecznie nie powstał jednak w Polsce żaden film o Korczaku.
Najbardziej zaawansowane, trwające łącznie kilkanaście lat, były prace niemieckiego producenta pochodzącego z Łodzi Artura “Atze” Braunera. Brauner doprowadził do stworzenia kilkunastu wersji scenariusza, który ostatecznie był połączeniem wersji tekstów Alexandra Ramatiego i Ladislasa Fodora. Niestety, zaplanowane na początek roku 1968 zdjęcia nigdy się nie rozpoczęły. Na pospieszne usuwanie przygotowanych już dekoracji natrafił Andrzej Wajda, który stwierdził: “Nie widziałem wcześniej czegoś podobnego i mam nadzieję, że nie zobaczę do końca życia”. Ostatecznie film o Korczaku Brauner wyprodukował w 1974 r. w Niemczech w koprodukcji z Izraelem, reżyserem obrazu “Jest pan wolny, panie Korczak” został Aleksander Ford.
Temat Korczaka towarzyszył Andrzejowi Wajdzie przez kolejne lata. Reżyser prowadził rozmowy z producentami z USA i z Izraela, jednak nie doprowadziły one do powstania żadnego filmu. Dzięki poszukiwaniom Wajdy FINA dysponuje natomiast niezrealizowanym materiałem autorstwa Johna Briley’a. Jest to scenariusz filmu angielskojęzycznego stworzony przez autora, który w 1983 roku zdobył Oscara za film biograficzny “Gandhi” w reżyserii Richarda Attenborough. Andrzej Wajda odrzucił propozycję ekranizacji tego projektu i zwrócił się w sprawie napisania nowego scenariusza do Agnieszki Holland. Ostatecznie wyreżyserował film na podstawie jej tekstu, już po upadku PRL.
Scenariusz Briley’a jest o tyle ciekawy i wartościowy, że pokazuje zupełnie inne oblicze Starego Doktora, a w warstwie historycznej nie skupia się wyłącznie na okresie II wojny światowej i pobycie Korczaka w getcie warszawskim.
Wraz z Korczakiem przeżywamy kolejno najważniejsze wydarzenia w jego życiu: działalność lekarza w ubogich dzielnicach Warszawy, pracę w pociągu sanitarnym na froncie wojny rosyjsko-japońskiej, opiekę nad sierotami żydowskimi przed I wojną, pobyt w Kijowie w czasie wojny, jak również dalsze losy Korczaka i Stefanii Wilczyńskiej prowadzących wspólnie Dom Sierot, a także jego współpracę z Maryną Falską. Prześladują Korczaka wspomnienia choroby psychicznej ojca, przenosi się myślami do swoich pierwszych miłości, ciężkich początków pracy w zawodzie lekarza, kiedy leczy ubogich chorych.
Postać Korczaka jest przedstawiona niemalże z hollywoodzkim rozmachem. Z pewnością nie byłby to film mistyczny ani metaforyczny. Korczaka widzimy jako człowieka, którym często targają sprzeczne emocje, który przeżywa głęboko dotykające go wydarzenia. Jest człowiekiem z krwi i kości. Jednakże autor scenariusza często popada w banał i kicz. Być może nakręcony na podstawie tej historii obraz obroniłby się w USA, mając na uwadze preferencje zachodnich odbiorców, jednak nie tego szukał Andrzej Wajda. Widać to wyraźnie kiedy porównamy scenariusz Briley’a i film zrealizowany ostatecznie na podstawie scenariusza Agnieszki Holland. Wajda nigdy nie był miłośnikiem filmowej dosłowności i trudno się dziwić, że scenariusz Briley’a został przez niego odrzucony. Natomiast “Korczak” Wajdy z całą pewnością buduje korczakowską mitologię i włącza jego postać do symbolicznego kanonu polskich świętych.
Ewa Korzeniowska
Bibliografia:
Lubelski T., Historia niebyła kina PRL, Wydawnictwo Znak, Kraków, 2012
Haltof M.,THE CASUALTY OF JEWISH-POLISH POLEMICS: REVISITING ANDRZEJ WAJDA’S KORCZAK (1990); Studia Filmoznawcze 39, Wrocław, 2018
Briley J., Korczak, niezrealizowany scenariusz filmu fabularnego, Sygn.: 31973/FINA
