O projekcie
Koniec / Początek. Świat wielkiej zmiany to cykl spotkań odbywających się w kinie Iluzjon, których celem jest pogłębiona analiza wpływu postępu technologicznego, cyfryzacji i digitalizacji życia na strukturę społeczeństwa, procesy demokratyzacji, życie publiczne oraz emocji towarzyszącym sporom politycznym.
Gospodarzem cyklu jest prof. Andrzej Zybertowicz – socjolog, analityk, doradca prezydenta Andrzeja Dudy i autor książki Cyber kontra real cywilizacja w techno-pigułce. W trakcie serii spotkań ze znamienitymi gośćmi, którzy w swojej pracy pochylają się nad problemami zmian społecznych wynikających z postępującej cyfryzacji i digitalizacji, poprowadzi on publiczność przez meandry zjawisk dotykających wszystkich obszarów naszego życia codziennego.
LISTA SPOTKAŃ
8.02 SPOTKANIE Z JACKIEM DUKAJEM I FILM FAHRENHEIT 451, REŻ. F. TRUFFAUT | KONIEC / POCZĄTEK. ŚWIAT WIELKIEJ ZMIANY #1
14.03 SPOTKANIE Z PAULEM LEVINSONEM I POKAZ FILMU SIEĆ, REŻ. S. LUMET | KONIEC / POCZĄTEK. ŚWIAT WIELKIEJ ZMIANY #2
26.04 SPOTKANIE Z EDWINEM BENDYKIEM I POKAZ FILMU 2001: ODYSEJA KOSMICZNA, REŻ. S. KUBRICK | KONIEC / POCZĄTEK. ŚWIAT WIELKIEJ ZMIANY #3
17.05 SPOTKANIE Z BRONISŁAWEM WILDSTEINEM I POKAZ FILMU GRAWITACJA, REŻ. A. CUARÓN | KONIEC / POCZĄTEK. ŚWIAT WIELKIEJ ZMIANY #5
27.06 SPOTKANIE Z DR. HAB. MARCINEM NAPIÓRKOWSKIM I POKAZ FILMU PRESTIŻ, REŻ. C. NOLAN |KONIEC / POCZĄTEK. ŚWIAT WIELKIEJ ZMIANY #5
RELACJA ZE SPOTKANIA Z JACKIEM DUKAJEM
W środę 8 lutego w kinie Iluzjon zainaugurowany został nowy cykl Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego Koniec / Początek. Świat wielkiej zmiany.
Podczas pierwszego spotkania wyświetlono film François Truffaut Fahrenheit 451, ekranizację poetyckiej prozy Raya Bradbury’ego, ukazującą dystopijny obraz zmechanizowanej i zdehumanizowanej rzeczywistości.
Dyskusja po filmie
Po projekcji odbyła się dyskusja, w której udział wzięli pisarz Jacek Dukaj oraz prof. Andrzej Zybertowicz. Rozmowę poprowadził dr Mateusz Werner. Tematem przewodnim rozważań były przemiany kulturowe, z jakimi mamy obecnie do czynienia w wyniku dynamicznego rozwoju technologii. Punkt wyjścia stanowiła nowa książka Jacka Dukaja Po piśmie, opisująca przełomowy moment w odchodzeniu od paradygmatu piśmiennego do ery post-piśmiennej, opartej w znacznym stopniu na percepcji pikturalnej i bezpośrednim transferze przeżyć.
Autor zwrócił uwagę na podział, który prawdopodobnie powstanie w społeczeństwie jako efekt cyfrowej rewolucji. Zaznaczył bowiem, że zawsze potrzebna będzie grupa osób zdolnych do posługiwania się piśmiennym kodem symbolicznym w dziedzinach takich jak na przykład prawo. Wyselekcjonowanie kręgów specjalistów rodzi szereg pytań o rolę tych elit względem reszty cywilizacji. „Czy ich zadaniem jest rządzenie, czy raczej służba?” – pytał. Zdaniem Dukaja, to Fryderyk Nietzsche i Fiodor Dostojewski jako jedyni trafnie diagnozowali i prognozowali losy cywilizacji. „My jednak, pomimo dostępu do tych treści, nie zrobiliśmy nic by zgubnym zmianom zapobiec” – podsumował.
O swojej książce mówił z kolei następująco: „Usiłowałem opowiedzieć w sposób literacki to, co w żadnej mierze literackie nie jest”. Zdaniem autora, dopiero w naszej epoce można mówić o prawdziwym epifenomenalizmie. „Żyjemy w czasach, kiedy to technika posługuje się człowiekiem” – konkludował.
Wpływ kultury obrazkowej na demokrację
W dalszej części dyskusji poruszone zostały zagadnienia związane z wpływem owych transformacji cywilizacyjnych na system demokratyczny. Zauważono, że era post-piśmienna buduje zupełnie nową narrację, narażając emocje w sferze publicznej na coraz głębsze procesy manipulacyjne. Pismo stanowiło dotychczas pewien „twardy rdzeń”, gwarantowało obiektywne zakotwiczenie w rzeczywistości. Obecnie, w obliczu przeważania treści audiowizualnych, dochodzi do swoistego zachwiania równowagi, pojawia się wiele niewiadomych – chociażby pytanie, na ile zdecentralizowane są źródła konsumowanych przez nas treści. „Nawet osoby wychowane w kulturze pisma podatne są na audiowizualną manipulację” – mówił Jacek Dukaj. Autor Po piśmie wróży w związku z tym rychły upadek systemu opartego na micie suwerennego, demokratycznego wyborcy.
Prof. Andrzej Zybertowicz zwrócił z kolei uwagę na istotną kwestię kumulacji zasobów, niewystępującej dotychczas w dziejach na podobną skalę. Współcześnie nierzadko zarówno bogactwo, wiedza, władza jak i narzędzia wpływu usytuowane są w jednym ośrodku. Mamy tu więc do czynienia z kolejną odsłoną analizowanych niebezpieczeństw związanych z zatapianiem się w epoce post-piśmiennej.
Jak zobaczyć miłość czy grawitację, czyli o ograniczeniach przekazu obrazkowego
Druga część spotkania stanowiła okazję do zadawania pytań przez publiczność. Pojawiły się między innymi refleksje na temat możliwości stworzenia zupełnie nowej formy pisma. Zwrócono również uwagę na paradoksalność zaistniałej sytuacji – technologia zbudowana przez generację „ludzi symbolu” właściwie nie potrzebuje już swoich twórców.
W podsumowaniu Jacek Dukaj podkreślił, że przekaz audiowizualny ma swoje ograniczenia. Za jego sprawą dociera do nas to, co jest dostępne za pomocą zmysłów. Nie da się jednak zobaczyć demokracji, grawitacji ani miłości. Pisarz nawiązał do pojęcia „zombizacji kultury” i eseju Rorty’ego na temat powieści XIX-wiecznych, kształtujących nasze obrazy duchowe. „Aby konceptualizować uczucia potrzebujemy narzędzi z literatury, kultury pisma” – zakończył Dukaj.
W przyszłym miesiącu odbędzie się kolejne spotkanie z cyklu Koniec / Początek. Świat wielkiej zmiany. Szczegóły będą dostępne już niebawem na naszej stronie internetowej i w mediach społecznościowych. Zapraszamy!
RELACJA ZE SPOTKANIA Z MARCINEM NAPIÓRKOWSKIM
Przez kilka ostatnich miesięcy mieliśmy okazję poznawać obrazy kinematografii poruszające wątki sprzężenia rozwoju technologicznego ze zmianami kulturowymi. Seanse wieńczyły dyskusje pod patronatem prof. Andrzeja Zybertowicza, z udziałem gości takich jak Jacek Dukaj, prof. Paul Levinson, dr Grzegorz Lewicki, Edwin Bendyk czy Bronisław Wildstein.
W ramach pierwszego spotkania analizowano proces odchodzeniu od paradygmatu skryptualnego do ery post-piśmiennej, opartej w znacznym stopniu na percepcji pikturalnej i bezpośrednim transferze przeżyć. Uczestnicy spotkania, wspólnie z Jackiem Dukajem omówili też ograniczenia przekazu audiowizualnego, który w dużej mierze opiera się na odbiorze zmysłowym. Z kolei przy okazji projekcji Sieci Sidney’a Lumeta z 1976 roku poruszono wątki związane z szeroko pojętymi patologiami komunikacji masowej w demokratycznym społeczeństwie. Przeciążenie informacyjne na nieznaną wcześniej skalę prowadzi stopniowo do masowej niezdolności rozumienia otaczającego nas świata – podkreślał prof. Andrzej Zybertowicz. Po wyświetleniu kultowej Odysei kosmicznej Kubricka zaproszeni goście dyskutowali na temat koncepcji „poziomów złożoności” osiąganych przez cywilizację, źródeł energii i dylematów globalizacyjnych. Grawitacja w reżyserii Alfonsa Cuaróna, którą obejrzeć można było w Iluzjonie miesiąc temu stała się przyczynkiem do debaty nad kwestionowanym współcześnie rozumieniem natury człowieka. Symboliczne uwolnienie od tytułowej grawitacji okazało się przekleństwem, a materialnie rozumiany ciężar odnosił nas jednocześnie do wagi rzeczy w sensie metafizycznym.
Kto nam opowiada świat
Ostatnie wydarzenie z serii odbyło się z udziałem dr hab. Marcina Napiórkowskiego – polskiego semiotyka kultury, publicysty, wykładowcy Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, który w swojej pracy badawczej zajmuje się mitologią współczesną, pamięcią zbiorową i kulturą popularną oraz dr Grzegorza Lewickiego – eksperta ds. nowych technologii, filozofa i publicysty związanego z Akademią Sztuki Wojennej oraz Polskim Instytutem Ekonomicznym.
Punktem wyjścia do debaty pod tytułem Niewidzialny narrator. Kto nam opowiada świat? okazał się Prestiż Christophera Nolana osadzony w Londynie przełomu XIX i XX wieku. Film ukazuje historię dwójki młodych iluzjonistów, których relacja przeradza się z początkowej przyjaźni w skrajną wrogość sprawiającą, że młodzieńcy rywalizują ostatecznie ze sobą bez żadnych skrupułów. Konstrukcja scenariusza sprawia, że przed widzem otwierają się coraz głębsze warstwy rzeczywistości, a w ich wnętrzu badane przez reżysera granice wiary, zaufania i ludzkich możliwości.
Podczas dyskusji po seansie zaproszeni goście wraz z publicznością rozmawiali na temat wpływu postępu technologicznego, cyfryzacji i digitalizacji codzienności na struktury społeczne, procesy demokratyzacji, a także życie publiczne. Zastanawiano się, na ile możliwe jest zmniejszenie polaryzacji, będącej palącym problemem współczesności. Przytoczone zostały badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych, zgodnie z którymi, zanim zadawano ludziom bardziej szczegółowe pytania, odpowiadali bardzo konkretnie i zdecydowanie. Kiedy jednak dopytano, czy na pewno są świadomi, jaką treść niesie dane zagadnienie, ich odpowiedzi stawały się ostrożniejsze i bardziej wyważone.
Współczynnik hipopotama, czyli czego należy się bać
Prof. Marcin Napiórkowski i dr Grzegorz Lewicki poruszyli też temat strachu w kontekście sztucznej inteligencji. Aby zobrazować mechanizmy rządzące zjawiskiem posłużyli się tzw. „współczynnikiem hipopotama”. Zgodnie z tą metaforą, człowiek może realnie bać się ograniczonej liczby zjawisk – dlatego należy odróżniać to, co stanowi rzeczywiste zagrożenie, od tego co jest tylko pozornie niepokojące.
W dalszej części spotkania zatrzymano się na problemie nierówności społecznych. Dyskusja pokazała, że na tego typu globalne problemy, nawet z przyczyn czysto ekonomicznych, lekarstwem jest przeciwieństwo egoizmu. Po przekroczeniu pewnej granicy, utrzymanie różnic jest o wiele droższe niż podzielenie się wpływem. Pokazało to dobrze zagadnienie szczepionek podczas pandemii – podzielenie się nimi prowadziło do wyrównania poziomu bezpieczeństwa.
Co nas nakręca
Kolejnym punktem dyskusji były zagadnienia związane z ekologią. Rozmówcy odwołali się do obrazu drzewa, które tym sprawniej rośnie, im lepiej jest zakorzenione. Analogicznie spojrzeć możemy na społeczeństwa i ich kulturę. Zwrócono uwagę na konserwatywny wymiar walki o środowisko naturalne, odwołując się przy tym do nauczania papieża Franciszka.
W podsumowaniu podkreślono, że punktem wyjścia dla pozytywnych zmian w omawianych kwestiach musi być sfera publiczna i są rzeczy, o które społeczeństwo musi zadbać wspólnie, mimo różnic. Tymczasem, często nasza rzeczywistość stanowi odzwierciedlenie filmu Prestiż – napędza nas nienawiść i wrogość do drugiego, zapominamy o celu i prawdziwych wartościach.
ZAPISY WIDEO
Zapisy wideo z debat w ramach cyklu Koniec / początek. Świat wielkiej zmiany znajdują się w serwisie Ninateka.pl
