Prelekcję przed filmami wygłosi Sebastian Smoliński.
Filmy w ramach projekcji
„Złote ręce”, reż. Siergiej Paradżanow, 36 min, 1960, ZSRR
Film dokumentalny stanowiący – razem z wcześniejszą „Dumką” (1957) – dyptyk poświęcony ukraińskiej kulturze. Głównym bohaterem jest tradycyjne rzemiosło: hafciarstwo, ceramika, ludowa rzeźba. W efektowny sposób (wizualne kompozycje złożone np. z malowanych kafli i haftowanych ręczników) prezentowane jest rękodzieło, pojawiają się również sami twórcy, m.in. malarka Kateryna Biłokur i rzeźbiarz Iwan Gonczar.
Pierwszy w twórczości Paradżanowa film tak mocno odzwierciedlający fascynację reżysera (prywatnie syna antykwariusza i także kolekcjonera różnych artefaktów) sztuką ludową, pięknym rzemiosłem i artystami. A w szczególności – odkrywaną tu, żyjącą w symbiozie z naturą kulturą huculską, która kilka lat później stanie się główną inspiracją przełomowych „Cieni zapomnianych przodków” (1964).
„Kijowskie freski”, reż. Siergiej Paradżanow, 15 min, 1966, ZSRR
Krótkometrażowy film zajmujący w twórczości Paradżanowa symboliczne miejsce jako wizualny ślad historii niebyłej jego kina, ale też biografii politycznego dysydenta i ofiary reżimu. Unikatowy materiał to montaż prób kamerowych do ostatecznie niezrealizowanych „Kijowskich fresków”, jedyny zapis oryginalnego projektu, jakim była próba monografii Kijowa, stworzenia panoramy miasta (i dotarcia do jego duszy) w jednym, acz wyjątkowym (Dzień Zwycięstwa) dniu 9 maja 1965 roku. Powstał scenariusz i scenopis, w zamierzeniu film miał być serią dziesięciu „kino-fresków”, ale realizację uniemożliwiono: Paradżanow, także z powodu politycznego rezonansu, jakie wywołała kijowska premiera „Cieni zapomnianych przodków”, popadł w narastający konflikt z władzą, którego ostatecznym efektem będzie aresztowanie, zesłanie do obozu i stracona dla kina dekada lat 70. Zachowane materiały zebrał i zmontował operator Ołeksandr Antipenko.
„Arabeski na temat Pirosmaniego”, reż. Siergiej Paradżanow, 20 min, 1985, ZSRR
Ostatni z krótkometrażowych filmów Paradżanowa o sztuce i artystach. Hołd, wyraz uznania (i fascynacji) jednego twórcy dla drugiego. Bohaterem jest gruziński prymitywista Niko Pirosmani (właśc. Niko Pirosmanaszwili, 1862-1918). Zgodnie z tytułem Paradżanow tworzy wariację na temat twórczości tego genialnego samouka, układa własny kolaż, ekranową kompozycję: obrazy przeplatają się z fragmentami inscenizowanymi nawiązującymi do profesji i życia bohatera. Stąd obok eksponowania cech charakterystycznych jego malarstwa (jak wielkie, lśniące oczy ludzi i zwierząt czy lejtmotyw uczt z gestem wznoszenia toastu) – przypomnienie szczegółów technicznych (malowanie na czarnej ceracie) czy wątków osobistych (nieodwzajemnione uczucie do aktorki Marguerite de Sevres, uwiecznionej na jednym z najbardziej znanych portretów artysty).
Film, zrealizowany pomiędzy „Legendą o Twierdzy Suramskiej” (1984) i „Aszikiem Keribem” (1988), wpisujący twórczość malarza także we współczesny pejzaż, podkreśla symboliczność biografii Pirosmaniego: malował na zamówienie, umarł w nędzy, by kilka dekad później stać się ikoną gruzińskiej sztuki.
„Hakop Hownatanian”, reż. Siergiej Paradżanow, 8 min, 1967, ZSRR
Esej filmowy poświęcony twórczości XIX-wiecznego ormiańskiego portrecisty, Hakopa Hownataniana (1806-1881). Zrealizowany w erywańskiej wytwórni niedługo przed „Barwami granatu” (1969), stanowi kolejny u Paradżanowa etap formalnych eksperymentów, poszukiwań własnej formuły filmu o sztuce i artyście. Stąd też zamiast próby monograficznego przedstawienia twórczości „Rafaela z Tyflisu” – rodzaj wariacji, traktowania jego malarstwa jako części własnych kompozycji. Zbliżenia detali obrazów (dłonie, oczy) w połączeniu ze specjalnie dobraną ścieżką dźwiękową (np. muzyka marszowa przy portretach męskich, odgłosy lekcji towarzyszące dziecięcym) dają wrażenie niezwykłej dynamiki, efekt ożywionego malarstwa. W drugiej części filmu kamera wychodzi na zewnątrz, na ulice współczesnego Tbilisi (kiedyś Tyflisu), rodzinnego miasta obu artystów, reżysera i malarza, tworząc nowe kompozycje m.in. z użyciem detali architektonicznych.
opracowanie: Katarzyna Wajda
„Paradżanow: Requiem”, reż. Ron Holloway, 59 min, 1994, Niemcy, USA
Dokumentalny portret Siergieja Paradżanowa, złożony wypowiedzi reżysera i fragmentów jego filmów.
Ilustracja: kadr z filmu „Arabeski na temat Pirosmaniego”, reż. Siergiej Paradżanow, źródło: Fixafilm
